“Op school wordt ons afgeleerd om sociaal te zijn”

Paul Verhaeghe is hoogleraar klinische psychologie en psychoanalyse aan de universiteit van Gent. Hij vindt dat onze aandacht wordt opgeslokt door triviale zaken als fitnessrages, schoonheidswanen, beroemdheden en politieke schandaaltjes. We zijn ons niet meer bewust van de dingen die er werkelijk toe doen.

“Onze samenleving is er op gericht om mensen als cliënt te beschouwen en aan te spreken. Eigen profijt is het belangrijkst.”

“Fundamentele waarden, zoals solidariteit, zullen we daarom opnieuw moeten uitvinden.”

“Solidariteit zit ingebakken in de mens, maar wordt afgeleerd zodra wij het onderwijs ingaan. Op school moet je namelijk beter zijn dan het jongetje dat naast je zit. Alles is competitie, gericht om een plek te bemachtigen op de arbeidsmarkt. Het is zelfs zo ernstig, dat je, wanneer je later zelf gaat werken, wederom solidair gedrag moet aanleren in 'teamweekenden'.”

“Onderzoek onder primaten wijst uit dat hun gedrag zowel op solidariteit is gericht, als op individuele winst. Omgevingsfactoren bepalen welk gedrag de doorslag geeft.”

“In het onderwijs in Finland worden kinderen niet onderling met elkaar vergeleken. Maar met zichzelf. Dus als je niet zo goed kunt rekenen, dan wordt alleen je eigen progressie bekeken.”

“Solidariteit betekent dat je de ander helpt, omdat je, in een wisselwerking, verwacht dat je die hulp ook een keer nodig hebt.”

“Het is geen toeval dat Scandinavische landen veel beter scoren dan andere landen op het gebied van solidariteit. Uit hoofde van hun geologische ligging moesten ze ook wel; samenwerken om te overleven. Daarom hebben ze een veel groter groepsgevoel dan wij. En halen ze het ook niet in hun hoofd om vrouwen te discrimineren. Dat is 50% van de groep, die heb je hard nodig.”

“Toen er aan het begin van dit jaar actie werd gevoerd in België, tegen de schandalig lage prijzen die onze landbouwers krijgen voor hun eindproducten, zoals aardappelen en melk, was de reactie van de meeste Belgen ‘dat wisten we niet’. Pas vanaf het moment dat ze op de hoogte waren van die onrechtvaardigheid - het feit dat alle winsten naar tussenpersonen gaan - werden ze solidair met de boeren.”

“Die onwetendheid, is een teken van de tijd. Gedwongen door reclame en de media gaat onze aandacht verloren aan triviale zaken en zijn we ons niet meer bewust van de werkelijk belangrijke dingen in het leven; gezonde voeding, drinkwater, een schone lucht en nachtrust.”

“We laten ons bovendien afleiden door problemen die er niet zijn. Zo wil de politiek ons laten geloven dat we een vluchtelingencrisis hebben. Onze infrastructuur zou te krap bemeten zijn en er komen allemaal profiteurs naar ons toe. Volksverlakkerij. We hebben te maken met een relatief kleine groep mensen die we makkelijk kunnen opvangen. Maar, op deze manier leidt de politiek de aandacht af van het daadwerkelijke probleem in België en Nederland: Tewerkstelling. Door de automatisering en onze hoge productie is er steeds minder werk, waardoor een baangarantie voor iedereen een utopie is.”

“Iemand in België heeft uitgerekend dat een 30-urige werkweek makkelijk te betalen is van de bonussen van duizend bankiers in dit land. Het is daarom hoog tijd, dat we afstappen van de inkomensongelijkheid en kijken naar een herverdeling van werk.”

“Maar, ook hier zie je de politiek handelen vanuit een klassiek economische waarde met een beleid, dat indruist tegen het gemeenschappelijk belang. Ze trekken de pensioenleeftijd omhoog en spreken over een verruiming van de werkweek.”

“Dat is het probleem. De politiek wordt gerund door een kleine groep mensen, die niet meer in dienst van de gemeenschap werkt.”

“Zo was onze minister in België er als de kippen bij - net als die van jullie trouwens - om in de media te melden dat ze er alles aan zullen doen om het belastingvoordeel van grote ondernemingen niet terug te vorderen. Hoe gek kun je het maken als je een begrotingstekort hebt? Dat is geen politiek in dienst van de samenleving.”

“Ik pleit daarom voor de ‘deliberatieve democratie’. Dat lijkt op de parlementaire democratie, maar dan zonder verkiezingen. Het land wordt in dit systeem geleid door een groep mensen, die via loting, of door wetenschappelijke toewijzing, is samengesteld en representatief is voor de bevolking.”

“In Ierland is zoiets al gedaan. Daar lag de herziening van acht grondwetsartikelen zo gevoelig, dat men koos voor een ‘deliberatief proces’. Er kwam een grondwetgevende raad met een voorzitter, 33 verkozen politici en 66 gelote burgers. Die zijn er samen in geslaagd veranderingen voor te stellen, die men vanuit het huidige systeem nooit had kunnen bereiken. Zo is het gelukt om in een katholiek land als Ierland, door overleg met de civil society, het homohuwelijk mogelijk te maken. Als de politieke partijen dat hadden moeten doen, was het nooit zo ver gekomen.”

“Zinverlening – wat is er écht belangrijk - is per definitie iets wat aan de groep is voorbehouden, dat doe je niet in je eentje en ervaar je niet in je eentje. Enkel psychotische mensen doen dat.”

“Het allerbelangrijkste streven voor ons land is verbondenheid. Daarna volgt bewustwording. Die krijg je alleen met een betere nieuwsvoorziening. Voor de saamhorigheid in de samenleving hebben we een onafhankelijk nieuwsstation nodig dat wordt beschermd en gesubsidieerd.”

“We hebben mensen met veel te veel werk en mensen zonder werk, dat is in het kort samengevat ons echte maatschappelijke probleem. In de jaren ’50 schreef een aantal futuristische denkers al, dat in het jaar 2000 de arbeidsproductiviteit veel hoger zou liggen en mensen veel minder zouden gaan werken. Die boodschap is nu relevanter dan ooit.”