Joop Oude Lohuis, Directeur Energie Programma Gemeente Utrecht

Als het in één week tijd twee keer zó hard regent dat het water via de achterdeur naar binnen stroomt, dan moet er echt wat veranderen. Maar we zijn nu twee jaar verder en de oplossing laat nog even op zich wachten. Joop Oude Lohuis hoopt dat de buien voorlopig nog even overwaaien.

Joop woont in de Zeeheldenbuurt in Utrecht. Een prachtige wijk, met statige, vroeg-twintigste-eeuws huizen. Voordat hier huizen werden gebouwd, was dit gebied een weiland en daarvoor een rivierbedding. Onder het maaiveld: een dikke leemlaag. En dat zorgt 100 jaar later voor wateroverlast.

In één uur tijd stonden de tuinen blank
“Op 28 juli en 2 augustus 2014 werden wij in één week tijd tweemaal getroffen door een gigantische hoosbui. In een uur tijd kwam er tussen de 30 en 40 mm hemelwater over ons heen. Zoveel water kon het riool niet aan. Joop ziet het nog levendig voor zich: “Het was ’s avonds laat, vakantietijd, de helft van de straat was niet thuis. Diegene die wel thuis waren stonden gebroederlijk emmers water te hozen. Na de eerste keer hadden we een gevoel van ‘pech dat dit ons overkomt’. Toen we voor de tweede keer in één week tijd weer zo’n vreselijke bui over ons heen kregen, en de souterrains weer vol liepen, toen ontstond er een veel dieper gevoel van onbehagen: ‘dit moet ons niet nog een keer overkomen!’.”

Volksoproer in de anders zo rustige Zeeheldenbuurt
In de normaal zo nette en rustige buurt, begonnen de bewoners beschuldigingen te uiten naar de gemeente. ‘Hoe kan het dat het riool het water niet aan kan?’, ‘Is het riool te klein aangelegd?’. Joop: “In het wijkcentrum, waar normaliter weinig volk op af komt, stonden de mensen tot rijen dik buiten de deur. Iedereen wilde weten hoe dit had kunnen gebeuren. En vooral: hoe houden we droge voeten in de toekomst?” De gemeente pakte dit adequaat op door te luisteren, een onderzoek te doen, een projectleider aan te stellen en het gesprek met de bewoners aan te gaan.

Na onderzoek kwam de gemeente met mogelijke oplossingen. De gemeente wil een extra regenwaterriool aanleggen, waar de bewoners hun regenpijp op aan kunnen sluiten. Maar dan moeten wel alle huizen hierop worden aangesloten. Het struikelblok: de individuele kosten om de regenpijp van de achterzijde van het dak en de tuin via een aparte leiding aan te sluiten op het regenwaterriool, zijn voor de bewoners al gauw en slordige 8.000 euro. Uit eigen zak.

Het heeft alleen zin als iedereen meewerkt
Oplossing twee was het monteren van een zogeheten terugslagklep. Eigenlijk een simpel systeem: monteer in de leiding waarmee jouw woning op het riool is aangesloten een klep zodat het water alleen van de woning in het riool kan. En niet – door overdruk in het riool – weer terug de woning in. Ook dat vraagt een individuele investering van de bewoners.

Een derde oplossingsrichting: zorg voor afwatering in je eigen tuin. Bijvoorbeeld door de aanleg van een grindbuis of een greppel in de tuin. Bijkomend probleem is dat de grondwaterstanden in dit gebied hoog zijn, dus je kan ook niet te diep graven. Ook hier geldt: als je op het laagste punt van de buurt woont, heeft het alleen effect als een hele buurt dit doet en er voldoende afvoercapaciteit bijkomt.

Zie daar de sociale fuik: de keuze is aan het individu. Maar de individuele keuzes kunnen het uiteindelijke effect voor iedereen behoorlijk beïnvloeden. Zowel de gemeente als bewoners moeten investeren. De gemeente heeft na discussie met Raad en bewoners inmiddels besloten om een extra hemelwaterafvoer te realiseren van ruim 3 km. Maar je kunt die individuele investeringen niet afdwingen. De bewoners wachten af. En zo komt het dat het nu ruim twee jaar later is en er feitelijk nog geen concrete maatregelen zijn genomen die de Zeeheldenbuurt beschermt tegen een volgende hoosbui.

Hoe kijkt Joop hier zelf naar; wie moet nu wat doen?
Joop is behalve getroffen bewoner ook inhoudelijk deskundige. Hij werkte 10 jaar als klimaatexpert bij bet Planbureau voor de Leefomgeving en sinds 4 maanden bij de Gemeente Utrecht. Directeur Energieprogramma staat er op zijn visitekaartje. Dus ook weer betrokken bij het klimaatprobleem bij de gemeente - zij het vooral vanuit het belang van beperken van de broeikasgasemissies.

Als klimaatdeskundige weet hij als geen ander dat naar verwachting de extreme weersomstandig­heden vaker zullen voorkomen. Het heeft dus weinig zin de kop in het zand te steken en te hopen dat dit louter pech was. Vanuit de optiek van de gemeente is hij geïnteresseerd in het dilemma dat zich voor zijn ogen afspeelt. “Er ligt een verantwoordelijkheid bij burgers, bewoners en huiseigenaren. De acties zoals een terugslagklep en afwatering in de tuin liggen bij de bewoners. Anderzijds hoort het riool en droge voeten in de openbare ruimte bij de zorgplicht van de gemeente. Het waterschap gaat over het grondwaterpeil. En over het weer heeft niemand iets te zeggen, maar we dragen er allemaal aan bij. Het zal nog een hele puzzel worden om beste oplossingen te vinden die voor alle bewoners helpen en niet te duur zijn.”

Rol van verzekeraars?
Verzekeraars dekken nu de opgelopen schade in de Zeeheldenbuurt en omstreken. Als preventie goedkoper is ligt daar mogelijk een gezamenlijk belang. “Voorbeeld: bij een inbraakverzekering krijg je vaak korting op je inboedelverzekering als je de juiste sloten op ramen en deuren monteert. Misschien is zoiets ook mogelijk tegen waterschade. Het verbeteren van de schadegegevens zou ook beide partijen kunnen helpen. En misschien zijn er nog wel meer samenwerkingen mogelijk?”